دروازه جهنم روی زمین ، آتشی که خاموش نمی گردد - وبلاگ سطح دیتا

به گزارش وبلاگ سطح دیتا، پدیده حیرت انگیز و مشتعل در صحرای آسیای مرکزی با وجودی که حاصل یک حادثه صنعتی است، تبدیل به یک جاذبه توریستی نیز شده است.

غزال زیاری: ده سال پیش جورج کورونیس، کاوشگر نشنال جئوگرافیک، خودش را به دروازه جهنم رساند. گودالی به عرض 70 متر و به عمق 30 متر واقع در شمال مرکزی ترکمنستان که به شکل رسمی دهانه دروازه نام گذاری شده است. این نام مستعار، پدیده عجیب این منطقه را بهتر توصیف می نماید: یک حفره بزرگ که گاز متان از آن بیرون می آید و چندین دهه پیش شعله ور شده و در بخش دور افتاده ای از صحرای قره قوم واقع شده و از چندین سال پیش هچنان شعله ور است.

کورونیس اولین فردی بود که در سال 2013 از این دهانه شعله ور بالا رفت. او بعد از دو سال برنامه ریزی، تنها 17 دقیقه فرصت یافت تا قبل از آنکه مجددا گرد و خاک بلند شود، نمونه هایی از گاز و خاکستر را از این منطقه بردارد. او با یادآوری آن روز گفت: این 17دقیقه به شکل بسیار عمیقی در فکر من حک شده. ماجرا خیلی ترسناک تر و محیط خیلی گرم تر و بزرگ تر از چیزی بود که تصور می کردم.

ماجراجویی او، توجه افراد زیادی از سراسر جهان را به دروازه جهنم جلب کرد و تصاویری که به شکلی گسترده از این آتش سوزی بزرگ در جهان منتشر شد، همراه با داستان عجیب ایجاد آن، باعث شد تا دروازه جهنم به جاذبه ای گردشگری در آسیای مرکزی و در خاک شوروی سابق تبدیل شود. هرچند که دولت ترکمنستان گهگاهی اعلام می نماید که تصمیم دارد تا آتش متان دروازه جهنم را خاموش کند و این تصمیم بعد از مدتی به دست فراموشی سپرده می شود.

ترکمنستان با ذخایر بزرگ نفت و گاز، منطقه ها صنعتی فراوانی دارد و حجم زیادی از گاز متان را وارد جو می نماید. در اوایل تابستان سال جاری بود که دولت های آمریکا و ترکمنستان درباره راهکارهای متعدد برای بستن دائمی این دروازه ها از جمله دروازه جهنم مذاکراتی را انجام دادند. اما خاموش کردن این شعله ها اقدام ساده ای نیست و افرادی که در پی راهکاری برای انجام این کار هستند، در ابتدا باید به سه سوال پاسخ دهند: دهانه دروازه جهنم چطور ایجاد شده؟ برترین راه برای خاموش کردن آن چیست و آیا این ایده خوبی است که شعله آتش دروازه جهنم را خاموش کرد؟

گیرمو راین، دانشمند آتش شناسی در امپریال کالج لندن دراین باره گفته: ممکن است کار اشتباه پیش برود و من نگران خطر انفجار در منطقه هستم.

شروع داستان از کجا بود؟

دهانه دروازه جهنم، به رغم ظاهر جهنمی و ترسناکش، ذاتا عجیب نیست. این منطقه در زبان ترکمنی نور قره قوم نیز نامیده می شود و در بالای حوزه آبریز رود آمودریا که منطقه ای مملو از منابع نفت و گاز طبیعی (که عمدتا متان است) واقع شده. اندازه زیادی از این گاز متان از پوسته زمین خارج می شود و در صورت اشتعال، تا زمانی که سوخت، منبع گرما یا هوای غنی از اکسیژن در دسترس باشد، به سوختن ادامه خواهد داد.

مارک ایرلند، زمین شناس انرژی دانشگاه نیوکاسل دراین باره گفته: ما نباید از وجود چنین پدیده ای تعجب کنیم.

معمولا گاز متان این منطقه یا به وسیله صنعت نفت مهار شده و یا بدون توجه، از سطح زمین یا زیر آب نشت می نماید. دهانه دروازه جهنم، دهه هاست که بدون مراقبت خاصی می سوزد و مسلما این ماجرا به شکل یک سانحه صنعتی از دوران جنگ سرد شروع شده است.

• دما در سیاره های مختلف منظومه شمسی چقدر است؟/ عکس
• سیر تا پیاز ماشین های خاصی که احتیاج به بنزین ندارند

کسی نمی داند که واقعیت ماجرا از چه قرار است ولی بیشتر روایت ها، عناصر داستانی مشابهی دارند: بین دهه های 1960 تا 1980، مهندسان اتحاد جماهیر شوروی (احتمالا کاوشگران نفتی) مشغول حفاری در منطقه بوده اند که زمین زیر پای آنها فرو ریخته و زخمی زمین شناسی دهان باز نموده و یک گرداب متان را ایجاد نموده است.

احتمالا مهندسان به امید اینکه گاز متان به سرعت بسوزد، آن را روشن نموده اند و شاید حتی کسی سیگاری را روی زمین انداخته و تصادفا این آتش روشن شده باشد. اما در هر حال، آتشی شعله ور شده که تسلیم ناپذیر به نظر می رسد و مجموعه ای از آلاینده های مضر را در فضا پخش می نماید. هر چند که با تخریب نزدیک ترین روستا به این مکان در سال 2004، حالا افراد بومی با این آتش بزرگ به دردسر نخواهند افتاد.

دروازه جهنم، در کشوری واقع شده است که عموما درهایش به روی جهانگرد ها بسته است، اما می تواند درآمدزایی خوبی برای جلب جهانگرد باشد. کورونیس در این باره گفته: دروازه جهنم، می تواند یک بازاریابی خوب باشد و اخیرا به جاذبه گردشگری شماره یک ترکمنستان تبدیل شده است.

جنون متان

به لطف قربانقلی بردی محمدوف، رئیس جمهور سابق ترکمنستان، دروازه جهنم، جایگاه اسطوره ای و عجیبی در ترکمنستان دارد.

در ژانویه سال 2022 و کمی بعد از آنکه قربانقلی از سمتش استعفا داد و قدرت را به پسرش سپرد، در صحبت هایی به این نکته اشاره نمود که آتش سوزی دروازه جهنم باید خاموش شده و از متان موجود در منطقه به شکلی عملی استفاده شود.

این البته ایده خوبی به نظر می رسد. متان یک گاز گلخانه ای قوی است که بر خلاف دی اکسید کربن که قرن ها باقی می ماند، بعد از چند سال در جو زمین ناپدید می شود. از سوی دیگر متان گرمای بیشتری را به دام می اندازد و همین نگرانی هایی را درباره ایجاد شوک های کوتاه مدت و شدید در آب و هوا ایجاد نموده است.

در طول سال های اخیر توافق نامه های بین المللی مختلفی مثل تعهد جهانی متان به امضا رسیده که هدف از آنها کاهش انتشار متان از هر دو منبع فراوری شده به وسیله انسان است؛ با این امید که در عین حال از انتشار طبیعی متان از تالاب ها و ذوب شدن یخ های دائمی جلوگیری شود.

ترکمنستان یکی از بزرگترین فراورینمایندگان گاز متان در جهان است و این ماجرا به دوران شوروی برمی شود؛ زمانی که راهکارهای بی پروای استخراج سوخت فسیلی، انبوهی از چاه های نشتی، خطوط لوله و سایت های صنعتی متعددی مثل دهانه دروازه جهنم را به یادگار گذاشت. با فروپاشی شوروی در سال 1991، این دغدغه ها حل نشده باقی ماند و بسیاری از این چاه ها که یا در حال استفاده و یا متروکه هستند، همچنان نشت می نمایند.

یوان نیسبت، دانشمند آب و هوا در رویال هالووی دانشگاه لندن در این باره گفته: در این منطقه هرج و مرج بزرگی در جریان است. هر چند که در مقایسه با نشتی های فراوان در ترکمنستان، نشتی گاز در دروازه جهنم عملا ناچیز به نظر می رسد.

راین در این رابطه گفته: خیلی بد است که در این منطقه نشتی متان را شاهد هستیم ولی خوب است که این گاز نشتی می سوزد. درست است که آتش، بیشتر متان را به دی اکسید کربن و بخار آب (گازهای گلخانه ای) تبدیل می نماید ولی این گازها قدرت کمی دارند. دروازه جهنم در شرایط فعلی، یک منبع متان بزرگ به حساب نمی آید.

خاموش کردن آتش دروازه جهنم

برای خاموش کردن آتش دروازه جهنم، دو فاکتور مجزا باید مدنظر قرار گیرد: اول خاموش کردن آتش و سپس جلوگیری از نشت گاز از داخل زمین. مرحله اول به نظر از مرحله دوم ساده تر است. به عنوان مثال، می توان سیمانی که سریع خشک می شود را به داخل دهانه دروازه اسپری کرد و اکسیژن غنی که باعث شعله ور شدن آتش می شود را حذف نمود. اما ایرلند، زمین شناس معروف معتقد است که این مشکل را نمی توان تنها با گذاشتن یک درپوش برروی دهانه برطرف کرد.

چرا که متان به سادگی مسیرهای دیگری را برای رسیدن به سطح زمین پیدا خواهد نمود و بدین ترتیب نشتی جدیدی به آمار فاجعه بار نشتی ها در منطقه اضافه خواهد شد.

این بدان معناست که تنها راه برای مهار آتش دروازه جهنم، خفه کردن نشتی در منبع متان آن است. کورونیس در این رابطه گفته:بعید می دانم که کسی ایده خوب و قابل قبولی در این رابطه داشته باشد.

راین بر این باور است که کلید خاموش کردن این آتش در این است که معین شود که در زیر دروازه جهنم چه می گذرد و پیشنهاد نموده که از کارشناسان صنعت نفت دعوت شود تا شکاف زیرسطحی که گاز را منتشر می نماید، پیدا نمایند.

پس از آن می توان بتن را به وسیله لوله های زیرزمینی به محل شکاف پمپاژ کرد. راین ادامه داد: با بهره گیری از تکنولوژی نفت و گاز، در صورت در اختیار داشتن اطلاعات کافی، می توان مشکل را حل کرد. اما اگر اکتشافی انجام نشود، امیدی به انجام اقدامات مفید نخواهد بود. او در نهایت به این نکته اشاره نمود که اگر اکتشاف در کمال دقت انجام نشود، یک جرقه یا حادثه حفاری کافی است که یک انفجار مرگبار در منطقه رخ دهد.

مارک تینگای، کارشناس ژئومکانیک نفتی در دانشگاه آدلاید، در این باره که چطور می توان شکاف زیرزمینی این چنینی را مهر و موم کرد، اطمینان ندارد؛ حتی اگر مهندسان بتوانند محل نشتی را پیدا نمایند. او در این رابطه گفته: واقعا هیچ راهی برای حفاری و مسدود کردن این شکاف وجود ندارد. طبق گفته او برطرف نشتی های صنعتی می تواند پیچیده باشد؛ اما نشتی های زیرزمینی به مراتب سخت تر و پر ابهام تر خواهند بود.

اما از سوی دیگر این احتمال هم وجود دارد که بتوان از یک وسیله انفجاری بزرگ برای مسدود کردن نشتی متان بهره برد. از این روش برای خاموش کردن آتش چاه های صنعتی نیز استفاده می شود. شیوه کار بدین ترتیب است که بمبی در نزدیکی منبع متان منفجر شده و اکسیژن موجود در محیط را از بین برده و در نتیجه آتش سوزی متوقف خواهد شد و به طور همزمان، شکافی که باعث آزاد شدن متان می شود نیز بسته خواهد شد.

راهکاری پرخطر و بی اثر

معین نیست که آیا این روش در دهانه دروازه جهنم جواب خواهد داد یا نه و احتمالا به یک بمب بسیار بزرگ احتیاج خواهد بود. آخرین بار در سال 1981 بود که مهندسان شوروی چندین بار با بهره گیری از کلاهک های هسته ای برای مهار این آتش زیرزمینی کوشش هایی را انجام دادند.

خوشبختانه بعید است که در جهانی امروز از چنین روینمودهایی استفاده شده و حتی ممکن است این روش ها در خصوص دروازه جهنم ترکمنستان راهگشا نباشد. کورونیس دراین باره گفته:این احمقانه ترین ایده ای است که تا به امروز وجود داشته. او در عین حال تردید دارد که گاز متان ممکن است از جای دیگری به بیرون نفوذ کند.

متخصصان هم با او موافقند. هر گونه کوشش برای بستن دروازه جهنم، ممکن است مشکل ساز، خطرناک، پرهزینه و حتی بی نتیجه باشد و با در نظر داشتن تمام این مسائل، شاید برترین کار این باشد که در این راستا هیچ اقدامی انجام نشود.

کورونیس ادامه داد: من رسما به دولت ترکمنستان توصیه می کنم که بگذارید این آتش همچنان شعله ور بماند. اما از آنجا که حکومت این کشور دائما نظرش درباره دروازه جهنم را تغییر می دهد، سرنوشت این مکان همچنان روی هواست و کسی نمی داند که چه سرنوشتی در انتظار دهانه دروازه جهنم خواهد بود.

منبع: nationalgeographic

5858