عملکرد معاونت علمی در 8 سال فرهنگ سازی حوزه فناوری - وبلاگ سطح دیتا

به گزارش وبلاگ سطح دیتا، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با شعار رفتن از اقتصاد نفتی به اقتصاد دانش بنیان در حالی به خاتمه کار خود رسیده است که تعداد شرکت های دانش بنیان به بیش از 5700 شرکت رسیده و درآمد این شرکت ها در سال گذشته به بیش از 150 هزار میلیارد تومان رسیده و 83 شرکت استارت آپی در حوزه های مختلف تخصصی توسط ایرانیان خارج از کشور در ایران تشکیل شده است.

به گزارش وبلاگ سطح دیتا، ارتقای اقتدار ملی، تولید ثروت و افزایش کیفیت زندگی مردم از طریق افزایش توانمندی های فناوری و نوآوری در کشور، ارتقای نظام ملی نوآوری، اقتصاد دانش بنیان از طریق هماهنگی و هم افزایی بین بخشی و بین دستگاهی، ارتقای ارتباط دانش با صنعت و جامعه، تسهیل تبادلات بین بخش های عرضه و تقاضای فناوری و نوآوری و تجاری سازی دستاوردهای فناوری و نوآوری و توسعه شرکت های دانش بنیان از جمله اهدافی بوده است که بر اساس آن در سال 1385 اقدام به تاسیس نهاد جدیدی با عنوان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شد.

این معاونت پس از تدوین و تصویب طولانی قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان اقدام به حمایت از این نوع شرکت ها کرد، به گونه ای که در حال حاضر 110 نوع خدمت به شرکت های دانش بنیان ارائه می شود که معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت 15 سال و تأمین تمام یا بخشی از هزینه تولید، عرضه یا به کارگیری نوآوری و فناوری با اعطاء تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت یا کوتاه مدت بر طبق عقود شرعی تنها بخشی از این حمایت ها و تسهیلاتی است که برای این شرکت ها در نظر گرفته شده است.

با این حمایت ها تعداد شرکت های دانش بنیان به ایستگاه 5 هزار و 705 رسیده است:

درآمد شرکت های دانش بنیان از سال 1392 تا به امروز فرایند رو به رشدی دارد، به گونه ای که بر اساس پیش بینی ها درآمد این شرکت ها در سال 1399 به بیش از 150 هزار میلیارد تومان خواهد رسید و این فرایند در سال 1398 حدود 120 هزار میلیارد تومان برآورد می شود. میزان فروش شرکت ها در مرحله جمع آوری اطلاعات است. میزان درآمد این شرکت ها در سال 97 به 80 هزار میلیارد تومان رسید.

بیشترین تعداد شرکت ها در حوزه ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته، فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارها و برق و الکترونیک فعال هستند:

فعالیت شرکت های دانش بنیان در حوزه های مختلف فناوری

علاوه بر آن بیش از 1000 شرکت خلاق در برنامه توسعه زیست بوم شرکت های خلاق ثبت شده است که از این تعداد 533 شرکت مربوط به حوزه کسب و کارهای دیجیتال و فضای مجازی، 138 شرکت در حوزه بازی، اسباب بازی و سرگرمی، 88 شرکت در حوزه صنایع دستی، گردشگری و میراث فرهنگی، 98 شرکت در صنایع دیداری و شنیداری، 20 شرکت در یادگیری، چاپ و نشر و 57 شرکت در حوزه طراحی و معماری مشغول فعالیت هستند.

همچنین 43 شرکت نیز در حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی، 7 شرکت در حوزه هنرهای تجسمی و نمایشی و 44 شرکت در سایر صنایع خلاق و فرهنگی فعالیت می کنند.

در کنار شرکت های دانش بنیان نوع یک و دو تولیدی و خدماتی، نوآور، خلاق، نسل جدیدی از شرکت ها نیز به خانواده دانش بنیان ها اضافه شده است که با عنوان دانش بنیان های نوع 3 از آن یاد می شود.

این دسته از شرکت ها با دارا بودن معیارهای ارزیابی و با تشخیص شورای تخصصی دبیرخانه کارگروه ارزیابی شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان به مدت 2 سال اجازه فعالیت دارند.

این شرکت ها شامل چهار گروه شرکت هایی که محل اصلی فعالیت آنها در مناطق کمتر برخوردار است، شرکت های نقش آفرین در حل مسایل راهبردی یا اساسی کشور، شرکت هایی که محل اصلی فعالیت آنها پارک ها و مراکز رشد علم و فناوری است و شرکت های فعال در حوزه صنایع فرهنگی، خالق، نوآفرین و علوم انسانی و اجتماعی هستند و رویکرد اصلی این شرکت ها رفع نیازمندی های راهبردی کشور است.

این فرایند افزایشی شرکت های دانش بنیان و فناور در حالی است که قرار است کشور از اقتصاد تک محصولی و خام فروشی به اقتصاد دانش بنیان کوچ کند که وجود شرکت های کوچک و متوسط در این راستا، فرایند حرکت کاروان علم و فناوری کشور را کند خواهد کرد، از این رو به نظر می رسد ایجاد کنسرسیومی از شرکت های دانش بنیان و ایجاد شرکت های دانش بنیان بزرگ می تواند چشم انداز کشور را در رسیدن به اقتصاد دانش بنیان محقق کند.

میزان صادرات دانش بنیان

بر اساس آمارهای دفتر کسب وکار بین المللی مرکز تعاملات بین المللی علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تا کنون 4 هزار خدمت برای توانمندسازی و توسعه بازار به 2500 شرکت دانش بنیان ارائه شده است و در حال حاضر 450 شرکت دانش بنیان توانمند در حوزه صادرات در کشور داریم و میزان صادرات دانش بنیان های ایرانی در سال 98 بیش از 600 میلیون دلار بوده است.

با توجه به شرایط کشور در بعد سیاست بین الملل اغلب محصولات دانش بنیان کشور به کشورهای عراق، افغانستان و سوریه صادر می شود، البته هستند شرکت هایی که پیروز به صادرات محصولات خود به کشورهای امریکا، کانادا، استرالیا و برخی از کشورهای اروپایی شدند.

اکنون نیز شرایط پاندمی کرونا بر بازارها حاکم شده است، ولی تلاش ها برای به ثمر رسیدن دستاوردهای تحقیقاتی ادامه دارد. به گونه ای که تا به امروز 23 کارگزار صادراتی در کشورهای خارجی با هدف توسعه صادرات شرکت های دانش بنیان و تسهیل در فرایند رشد صادرات دانش بنیان ایرانی از سوی این معاونت راه اندازی شده است. یافتن شریک تجاری و بازاریابی محصولات شرکت های دانش بنیان در کشورهای هدف مأموریت اصلی کارگزاران صادراتی است.

از این تعداد کارگزار صادراتی 3 کارگزار صادراتی در ترکیه و آذربایجان، 2 کارگزار صادراتی در روسیه و مابقی در کشورهای چین، افغانستان، کنیا، مالزی، اندونزی، عراق، سوریه، لبنان، عمان، هند، اقلیم کردستان، ازبکستان، بلاروس و انگلستان از سوی معاونت علمی ریاست جمهوری مستقر هستند.

بیشترین میزان صادرات بر اساس ارزش دلاری در سال 98 به ترتیب در حوزه های دارو و تجهیزات پزشکی شامل داروهای شیمیایی، داروهای نانو، زیست فناوری، مواد پیشرفته، پلیمر، مواد و رزین شیمیایی و ماشین آلات و تجهیزات صنعتی بوده است.

این در حالی است که بودجه این نهاد در بودجه 1400 با وجود اقدامات بزرگی که در زمینه توسعه اقتصاد دانش بنیان انجام داده، با رشد 23 برابری به عدد 600 میلیارد تومان رسیده است.

دستاوردهای معاونت علمی تا افق 1400

دولت دوازدهم به پایان عمر خود رسیده است و بررسی عملکرد معاونت علمی در این بازه زمانی نشان می دهد که برخی از مهمترین دستاوردهای حوزه حمایت از توسعه فناوری های راهبردی به این شرح است:

یکی از خروجی های اصلی زیست بوم اقتصاد دانش بنیان، پتنت های بین المللی است که علاوه بر افزایش کیفیت پژوهش ها، امکان تجاری سازی آنها را سبب خواهد شد، ضمن آنکه کسب و کارهای نوین نیز حول این پتنت ها شکل خواهد گرفت.

از این رو حمایت از ثبت بین المللی پتنت ها یکی از برنامه های معاونت علمی بود که رشد قابل توجهی در ثبت بین الملل اختراعات رخ داد، به گونه ای که 35 ثبت اختراع بین المللی در سال 2013 به 140 پتنت تا سال 2018 رسید.

برنامه همکاری با ایرانیان خارج از کشور

برنامه همکاری با متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور از اسفند ماه سال 1393 با هدف ایجاد سـاز و کـاری جهت بهره مندی از دانش و تجارب ارزشمند محققان و متخصصان ایرانی خارج از کشور در قالب برنامه هایی چون پسا دکتری، فرصت مطالعاتی، اساتید مدعو و معـین، تأسـیس شـرکت فنـاور و برگـزاری سـخنرانی و کارگـاه تخصصـی، پـروژه تخصصی جایگزین خدمت سربازی با تأکید بر مدل چرخش مغزها طراحی و اجرایی شده است.

مخاطبان ایـن طـرح دانش آموختگان دوره دکتـری از یکـی از 100 دانشـگاه برتـر دنیـا، اسـاتید یکـی از 200 دانشـگاه برتـر دنیـا و متخصصـان و کارآفرینان فعال در یکی از مؤسسات شاخص علمی و فناوری یا شرکت های دانش بنیان خارجی هستند.

تجربه پیروز این برنامه در شکل گیری زیرسـاختی مناسـب و سـریع جهـت اسـتفاده از ظرفیـت و تـوان علمـی و فناوری متخصصان ایرانی در حوزه های مختلف تخصصی منجر بـه مشـارکت بـیش از 4700 نفـر از متخصصـان و محققـان ایرانی خارج از کشور در این برنامه شده، بیش از 1200 نفر از محققان و متخصصان ایرانی دانشگاه های برتر دنیـا از کشورهای امریکا، کانادا و کشورهای اروپایی هم اکنون به کشور بازگشته اند که 19 درصد آنها فارغ التحصـیل 20 دانشـگاه برتر دنیا چون ام آی تی، استنفورد، کمبریج، هاروارد، برکلی، ایلینوی، امپریال کالج، پرینستون، میشیگان، ملـی سـنگاپور، ای پی اف ال سوئیس بوده و حدود 79 درصد این افراد تجربه زندگی بیش از 5 سال را در خارج از ایران داشته انـد کـه نشان دهنده سطح بالای کیفی و ارزش بالای یکایک آنها است.

آمار برنامه همکاری با متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور

همچنین تا به امروز 83 شرکت استارت آپ در حوزه های مختلف تخصصی توسط این افراد ایجاد شده که زمینـه اشـتغال تخصصی مستقیم برای بیش از 2400 نفر از بهترین متخصصان و فارغ التحصیلان داخلی را فراهم کرده است. تا به امروز بـیش از 340 نفر از محققان بازگشته به کشور در قبال برنامه مذکور جذب هیات علمی دانشگاه های تراز اول داخلی شده کـه ایـن امر در بالا رفتن سطح کیفی فعالیت های پژوهشی، آموزشی و بین المللی دانشگاه ها تأثیر شایانی داشته است.

زمینه ها و آمار اشتغال محققان و متخصصان ایرانی بازگشته به کشور

عملکرد این برنامه از سال 1393 نشان می دهد که همکاری با محققان و متخصصان ایرانی بازگشته به کشور با نرخ رشد بـالایی در زمینـه هـای مختلـف همـراه است: